تراز تجاری (BOT) چیست؟

اندازه گیری و سنجش جز عمده محاسباتی است که برای بررسی دو عامل مهم استفاده می شود. به این وسیله می توان درک درستی از وضعیت این عوامل داشت و راه و روشی اصولی و درست برای تعادل بخشی به دست آورد. در حوزه اقتصاد هم این محاسبات به تزارنامه های مختلفی گفته می شود که هر کدام از آن ها با توجه به شرایط مرتبط، کاربرد مختص به خود را دارند.

در این میان تراز تجاری و تراز پرداخت دو مورد از مهم ترین فاکتورهایی هستند که به واسطه آن می توان ورود و خروج کالا در طیف اقتصادهای خرد و کلان را بررسی کرد. در این مطلب با ما همراه باشید تا به طور کامل به بحث BOT بپردازیم و با مفهوم آن آشنا شویم.

تراز تجاری چیست؟

تراز تجاری(Trade Balance) در اقتصاد از تفاوت درآمد ناشی از صادرات و هزینه واردات به دست می آید. کشورهایی که تراز تجاری مثبت دارند، دارای بازار خارجی فعال تری برای فروش محصولات خود هستند. به این معنا که پس از تولید کالاها و برطرف کردن تقاضا در مرزهای داخلی، امکان صادر کردن کالاها برای تقاضای مشتریان خارجی هم وجود خواهد داشت.

طبیعتا با فروش محصولات داخلی به افراد خارجی می توان پول بیشتری را به کشور وارد کرد و قدرت اقتصادی آن را افزایش داد. از طرفی کشورهایی که تراز تجاری منفی دارند، بیشتر به واردات و کالاهای خارجی متکی هستند و ممکن است اقتصاد ضعیف تری داشته باشند. در کل BOT می تواند به صورت مثبت و منفی باشد که در ادامه هر یک از آن ها را توضیح می دهیم:

تراز تجاری مثبت

هر زمان که ارزش پولی صادرات از ارزش پولی واردات بیشتر شود، تراز تجاری هم مثبت خواهد شد.

تراز تجاری منفی

اگر در یک دوره زمانی معین ارزش پولی واردات از ارزش پول صادرات بیشتر شود، تراز تجاری منفی خواهد شد.

علت تشکیل تراز تجاری مثبت یا مازاد تجاری چیست؟

این که چرا BOT مثبت یا همان مازاد تجاری در اقتصاد یک کشور اتفاق می افتد بنا بر دو دلیل است:

1. ممکن است کشوری در تولید برخی از کالاها و صادرات آن ها دارای مزیت رقابتی باشد.
2. ممکن است این مازاد تجاری ناشی از ارزش گذاری نسبی پول یک کشور باشد و محصولات صادر شده را برای خریداران خارجی ارزان تر کند.

علت تشکیل تراز تجاری منفی یا کسری تجاری چیست؟

کسری تجاری هم ناشی از دو علت است که یکی ضعف نسبی یک کشور در تولید برخی از کالاها است. دیگری هم ارزش گذاری نسبی پول یک کشور است که ممکن است منجر به ارزان تمام شدن واردات و گرانی صادرات باشد.

فرمول تراز تجاری

برای این که بتوان BOT یا همان خالص صادرات را محاسبه کرد باید از فرمول زیر استفاده کنیم:

تراز تجاری = واردات – صادرات

صادرات منظور ارزش پولی تمام کالاهایی است به کشورهای خارجی فروخته می شود. واردات هم منظور ارزش پولی تمامی کالاهای خارجی وارد شده به کشور است.

تفاوت تراز تجاری و تراز پرداخت

تراز تجاری با تراز پرداخت دو مقوله متفاوت از یک دیگر هستند. BOT در واقع تفاضل ارزش صادرات از ارزش واردات است که به آن خالص ارزش صادرات هم می گویند. اما به تمامی تراکنش های مالی با سایر کشورهای جهان تراز پرداخت گفته می شود. بنابراین BOT به نوعی زیر مجموعه یا بخشی از تراز پرداخت محسوب می شود که ممکن است منفی یا مثبت شود.

یک کشور ممکن است به دلیل واردات بیشتر، تراز تجاری منفی داشته باشد، اما همزمان چون سرمایه مالی بسیاری دریافت می کند و یا نقل و انتقالات مالی آن زیادی است، تراز پرداختی مثبت داشته باشد. همچنین ممکن است کشوری به دلیل صادرات بیشتر، تراز تجاری مثبتی داشته باشد، اما چون سرمایه مالی بیشتری از دست می دهد، تراز پرداختی آن منفی باشد.

تغییرات در نرخ ارز یک کشور چگونه منجر به تغییر تراز تجاری می شود؟

BOT می تواند از روش های مختلفی بر نرخ ارز کشورها تاثیر بگذارد و با بالعکس نرخ ارز روی تراز تجاری موثر باشد. در این قسمت هر دو این مورد را با هم بررسی می کنیم:

عرضه و تقاضا

زمانی که ارزش ارز یک کشور افزایش پیدا کند، قیمت کالاها و خدمات تولید شده توسط آن کشور در بازارهای خارجی هم افزایش پیدا خواهد کرد. در نتیجه کالاهای وارداتی برای مردم این کشور ارزان تر خواهد بود. اما تولیدکنندگان داخلی برای صادرات و فروش کالاهای خود در خارج از کشور با مشکلات زیادی روبرو می شوند.

به این دلیل که قیمت این کالاها برای افراد خارجی گران تر تمام خواهد شد. در نهایت افزایش ارزش ارز یک کشور می تواند باعث کاهش صادرات و افزایش واردات شود. این جریان هم به نوبه خود منجر به ایجاد تراز تجاری منفی یا همان کسری تجاری خواهد شد.

انتقال ثروت مالی از کشورهای دارای کسری تجاری به کشورهای دارای مازاد تجاری

افزایش مداوم سطح کسری تجاری در یک کشور به همراه بدهی های خارجی، باعث می شود دیدگاه بازار نسبت به ارز این کشور دچار تغییر شود. نرخ ارز تعادلی بلند مدت چنین کشوری از دیدگاه باز با کاهش قیمت همراه خواهد بود.

آیا تراز کسری تجاری نامطلوب و مازاد تجاری مطلوب است؟

نمی توانیم در مورد این موضوع به طور کلی پاسخ دهیم که همیشه تراز تجاری مثبت در اقتصاد یک کشور مطلوب و تراز تجاری منفی نامطلوب است. اما باید به این نکته توجه داشت که کسری تجاری یا مازاد تجاری همواره به معنای قدرت یا ضعف اقتصادی نیست. برای این که به یک تحلیل درست در این خصوص برسیم باید عوامل دیگری همچون رشد اقتصادی، نرخ اشتغال و نرخ تورم را هم در نظر بگیریم.

در نهایت هم باید بگوییم که تراز تجاری به تنهایی نمی تواند شاخص مناسبی برای سنجش سلامت اقتصاد یک کشور باشد. در واقع تراز تجاری باید در چارچوب چرخه های تجاری و دیگر شاخص های اقتصادی در نظر گرفته شود. به عنوان مثال در زمان رکود اقتصادی کشورها بیشتر ترجیح می دهند که برای افزایش تقاضا و میزان اشتغال، صادرات بیشتری داشته باشند. در زمان توسعه اقتصادی هم کشورها ترجیح می دهند برای افزایش رقابت قیمتی و محدود کردن تورم، واردات بیشتری داشته باشند.