تجارت ایران همواره موضوع مورد توجه اقتصاددانان، سیاست گذاران و کسب و کارها در سراسر جهان بوده است. در سال 1401، ایران به دلیل همه‌گیری کووید-19، تحریم‌های اقتصادی و بی‌ثباتی سیاسی با چالش‌های زیادی مواجه شد. با این حال، با وجود این چالش ها، حجم تجارت ایران همچنان قابل توجه بود. در این مقاله نگاهی جامع به حجم واردات و صادرات ایران در سال 1401، برترین شرکای واردات و صادرات، عوامل موثر بر تجارت ایران، سیاست‌ها و توافق‌های تجاری، چالش‌های پیش روی کسب‌وکارهای ایرانی در تجارت بین‌الملل، فرصت‌های رشد تجارت ایران و چشم‌انداز آینده تجارت ایران خواهیم داشت.
درآمدی بر حجم واردات و صادرات ایران در سال 1401
اقتصاد ایران به شدت به تجارت بین المللی وابسته است. در سال 1401 حجم واردات و صادرات ایران 73 میلیارد دلار برآورد شده است. ارزش صادرات کشور 34 میلیارد دلار و ارزش واردات 39 میلیارد دلار بوده است. شرکای تجاری ایران عمدتاً در آسیا، اروپا و آفریقا قرار داشتند.
عمده صادرات ایران در سال 1401 شامل نفت خام، پتروشیمی، میعانات گازی و مواد معدنی بود. این در حالی است که عمده واردات کشور ماشین آلات، محصولات غذایی، دارویی و شیمیایی بوده است. همه‌گیری کووید-۱۹ تأثیر بسزایی بر تجارت ایران به‌ویژه واردات داشت. کشور ما در زمینه واردات کالاهای ضروری مانند تجهیزات پزشکی و مواد غذایی به دلیل تحریم های بین المللی با چالش های زیادی مواجه بود.
بررسی اجمالی واردات و صادرات ایران
در سال 1401 صادرات ایران عمدتاً بر نفت خام و مشتقات آن متمرکز بود که 84 درصد از کل صادرات را به خود اختصاص داد. سایر محصولات صادراتی قابل توجه محصولات پتروشیمی، مواد معدنی و محصولات کشاورزی بود. شرکای عمده صادراتی ایران چین، عراق، امارات متحده عربی و افغانستان بودند.
از سوی دیگر، واردات ایران عمدتاً بر روی ماشین آلات، محصولات غذایی و مواد شیمیایی متمرکز بود. بر این اسا شرکای اصلی واردات ما، کشورهای چین، امارات متحده عربی، ترکیه و کره جنوبی بودند. واردات ایران از چین 27 درصد از کل واردات را در سال 1401 به خود اختصاص داده است.
برترین شرکای واردات و صادرات ایران
واردات کالا از چین در سال 1401 با حجم مبادلات تجاری 20 میلیارد دلاری باعث شد تا همچنان برترین شریک تجاری ایران باقی بماند. این دو کشور بیش از یک دهه است که با یکدیگر شریک هستند و چین سرمایه گذاری زیادی در زیرساخت ها و صنعت نفت ایران انجام داده است. عراق در سال 1401 با حجم تجارت 8 میلیارد دلاری، دومین شریک تجاری ایران بود. دو کشور مرز طولانی مشترکی دارند و عراق مقدار قابل توجهی کالا از ایران از جمله برق و گاز طبیعی وارد می کند.
امارات متحده عربی سومین شریک تجاری ایران در سال 1401 با حجم تجارت 7 میلیارد دلاری بود. دو کشور سابقه طولانی در تجارت مشترک دارند و امارات یکی از بزرگترین صادرکنندگان مجدد کالاهای ایرانی است. افغانستان با حجم تجارت 5 میلیارد دلاری، چهارمین شریک تجاری ایران در سال 1401 بود. دو کشور مرز طولانی مشترکی دارند و ایران یکی از تامین کنندگان عمده کالاهای ضروری به افغانستان است.
تحلیل حجم واردات و صادرات ایران
حجم واردات و صادرات ایران در سال 1401 تحت تأثیر عوامل بسیاری از جمله تحریم های بین المللی، همه گیری کووید-19 و بی ثباتی سیاسی قرار گرفت. صادرات کشور نسبت به سال 1399، 26 درصد کاهش و واردات 17 درصد کاهش داشته است. کاهش صادرات عمدتاً به دلیل کاهش قیمت نفت و کاهش تقاضا برای نفت به دلیل همه‌گیری کووید-19 بود.
کاهش واردات عمدتاً به دلیل کاهش تقاضا برای کالاهای غیرضروری مانند کالاهای لوکس و خودرو بوده است. اما کاهش واردات با افزایش واردات کالاهای ضروری مانند تجهیزات پزشکی و محصولات غذایی جبران شد.
عوامل مؤثر بر تجارت ایران در سال 1401
تجارت ایران در سال 1401 تحت تأثیر عوامل بسیاری از جمله تحریم های بین المللی، همه گیری کووید-19 و بی ثباتی سیاسی قرار گرفت. ایالات متحده تحریم های اقتصادی زیادی را علیه ایران اعمال کرد که بر توانایی این کشور برای تجارت با سایر کشورها تأثیر گذاشت. تحریم‌ها، دسترسی ایران به سیستم‌های بانکی بین‌المللی را محدود می‌کرد که انجام معاملات بین‌المللی را برای شرکت‌های ایرانی دشوار می‌کرد.
همه‌گیری کووید-۱۹ تأثیر بسزایی بر حجم واردات و صادرات ایران به‌ویژه واردات داشت. این بیماری همه گیر، زنجیره های تامین جهانی را مختل کرد که بر توانایی ایران برای واردات کالاهای ضروری مانند تجهیزات پزشکی و محصولات غذایی تأثیر گذاشت. این همه گیری همچنین تقاضا برای کالاهای غیرضروری مانند کالاهای لوکس و خودرو را کاهش داد که بر توانایی ایران برای صادرات این کالاها تأثیر گذاشت.
بی ثباتی سیاسی در منطقه بر حجم واردات و صادرات ایران نیز تأثیر گذاشت. درگیری های جاری در سوریه و یمن و همچنین تنش ها بین ایران و عربستان سعودی بر توانایی ایران در تجارت با این کشورها نیز تأثیراتی گذاشته است.
سیاست ها و موافقت نامه های تجاری ایران
ایران برای افزایش حجم مبادلات تجاری خود به طور فعال در حال پیگیری قراردادهای تجاری با سایر کشورها بوده است. در سال 1401 ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) که شامل روسیه، قزاقستان، بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان است، قرارداد تجارت ترجیحی امضا کرد. این توافق کاهش تعرفه‌ها را بر برخی کالاهای تجارتی بین ایران و کشورهای اوراسیا اجازه می‌دهد.
ایران همچنین یکی از اعضای سازمان همکاری اقتصادی (اکو) است که شامل ده کشور منطقه است. هدف ECO ارتقای همکاری اقتصادی و تجارت بین کشورهای عضو است. ایران با بسیاری از کشورهای اکو از جمله ترکیه، پاکستان و افغانستان قراردادهای تجاری امضا کرده است.
چالش های پیش روی کسب و کارهای ایرانی در تجارت بین الملل
کسب و کارهای ایرانی در انجام تجارت بین المللی با چالش های زیادی روبرو هستند. تحریم‌های بین‌المللی اعمال‌شده علیه ایران، دسترسی کسب‌وکارها به سیستم‌های بانکی بین‌المللی و انجام معاملات بین‌المللی را دشوار می‌کند. همچنین عدم دسترسی به سیستم‌های بانکی بین‌المللی، دریافت وجه از مشتریان بین‌المللی را برای کسب‌وکارهای ایرانی دشوار می‌کند.
کسب و کارهای ایرانی در زمینه واردات کالاهای ضروری مانند تجهیزات پزشکی و محصولات غذایی نیز با چالش هایی مواجه هستند. همه‌گیری کووید-19 زنجیره‌های عرضه جهانی را مختل کرد که بر توانایی ایران برای واردات این کالاها تأثیر گذاشت. محدودیت های حمل و نقل بین المللی نیز دریافت به موقع این کالاها را برای بازرگانان ایرانی با مشکل مواجه کرده است.
فرصت های رشد در حجم واردات و صادرات ایران
با وجود چالش‌هایی که کسب‌وکارهای ایرانی در تجارت بین‌الملل با آن مواجه هستند، هنوز فرصت‌های زیادی برای رشد در تجارت ایران وجود دارد. ایران دارای جمعیت جوان و تحصیلکرده ای است که آن را به بازاری جذاب برای بسیاری از مشاغل تبدیل می کند. این کشور همچنین دارای منابع طبیعی قابل توجهی از جمله نفت، گاز و مواد معدنی است.
ایران همچنین از نظر استراتژیک بین آسیا، اروپا و آفریقا قرار دارد که آن را به مکانی ایده آل برای مشاغلی تبدیل می کند که به دنبال گسترش فعالیت های خود در این مناطق هستند. این کشور سرمایه گذاری زیادی در زیرساخت های خود از جمله بنادر و سیستم های حمل و نقل خود انجام داده است که حمل و نقل کالا به ایران و از ایران را برای تجارت آسان تر می کند.
موقعیت جغرافیایی ایران و منابع زیاد آن باعث شده تا هر روزه در بنادر مختلف آن شاهد پهلوگیری کشتی های تجاری متعدد و حمل و نقل انواع کالا باشیم. در این میان کشورهایی همچون چین و امارات بیشترین حجم واردات و صادارت کالا را از طریق دریایی، دارند که این کالاها به صورت عمده یا خرده بار از چین و امارات به کشور وارد می شوند.
چشم انداز آینده حجم واردات و صادرات ایران
چشم انداز آینده حجم واردات و صادرات ایران به عوامل بسیاری از جمله لغو تحریم های بین المللی، حل و فصل درگیری های سیاسی در منطقه و همه گیری مداوم کووید-19 بستگی دارد. لغو تحریم‌های بین‌المللی به کسب‌وکارهای ایرانی امکان دسترسی به سیستم‌های بانکی بین‌المللی و انجام معاملات بین‌المللی را آسان‌تر می‌دهد.
حل مناقشات سیاسی در منطقه همچنین به ایران اجازه می دهد تا تجارت راحت تری با همسایگان خود داشته باشد. مشارکت ایران در قراردادهای تجاری مانند EAEU و ECO نیز به افزایش حجم تجارت آن کمک خواهد کرد.
نتیجه
حجم واردات و صادرات ایران در سال 1401 به دلیل همه‌گیری کووید-19، تحریم‌های اقتصادی و بی‌ثباتی سیاسی با چالش‌های زیادی مواجه بود. با این حال، با وجود این چالش ها، حجم تجارت ایران همچنان قابل توجه بود. عمده محصولات صادراتی این کشور نفت خام و مشتقات آن بود، در حالی که عمده واردات آن ماشین آلات، محصولات غذایی و مواد شیمیایی بود. بزرگترین شرکای تجاری ایران چین، عراق، امارات متحده عربی و افغانستان بودند. هنوز فرصت های زیادی برای رشد تجارت ایران وجود دارد و چشم انداز آینده تجارت ایران به عوامل زیادی از جمله لغو تحریم های بین المللی و حل مناقشات سیاسی در منطقه بستگی دارد.