بخش اعظمی از اقتصاد کشورها وابسته به صادرات و واردات کالاست. اینکه برخی از کشورها به واسطه قدرت تولیدی که دارند، می توانند در یک یا چند زمینه خاص به صورت انبوه محصولاتی را تولید و روانه بازار جهانی کنند، موضوع بسیار مهمی است. تاجران و بازرگانانی که در زمینه صادرات کالا فعالیت می کنند، برای اینکه در این پروسه با مشکل خاصی مواجه نشوند، باید کاملا با چند و چون کار آشنا بوده و به قوانین گمرکی آگاه باشند. چرا که صادرات کالا بدون اطلاع و رعایت این قوانین، عملا غیر ممکن است و اگر غیر از این باشد نیز، صادرات به عنوان حمل قاچاق شناخته می شود. در این مطلب قصد داریم به صورت مفصل با تمام مراحل صادرات کالا و قوانین آن آشنا شویم.
مراحل صادرات کالا از ابتدا تا انتها
شاید بهتر باشد قبل از اینکه به بررسی مراحل صادرات کالا بپردازیم کمی در مورد اهمیت و تاثیر آن در رشد اقتصادی کشورها صحبت کنیم. تمامی کشورها، چه کشورهای در حال توسعه و چه کشورهای توسعه یافته برای افزایش رونق اقتصادی و پیشرفت خود، در تلاش هستند تا در حوزه صادرات فعالیت بیشتری داشته باشند و پررنگ تر ظاهر شوند. این قدرت اقتصادی حتی به کشورها فرصتی می دهد تا بتوانند در زمینه های مختلف سیاسی و اجتماعی نیز ابراز وجود کنند. بنابراین می توان گفت صادرات کالا در بازار جهانی اتفاق بسیار مهمی است.
حساسیت این موضوع و اهمیت آن به قدری زیاد است که دولت ها بخش مهمی از بودجه خود را صرف آماده سازی بسترهای لازم جهت صادرات کالا کرده اند. امکاناتی که در اختیار تاجران و بازرگانان قرار می گیرند تا آن ها بتوانند از این طریق به راحتی با دیگر شرکت ها در نقاط مختلف دنیا در ارتباط و تعامل باشند. به واسطه همین امکانات و شرایط است که معاملات تجاری بسیار بزرگی سالانه به صورت گسترده بین کشورهای مختلف انجام می شود و از کنار آن، سودهای هنگفتی به شرکت های تولیدکننده و مصرف کننده می رسد.
صادرات کالا آن هم در بستر و مقیاس بزرگ جهانی، نیازمند تجربه کافی است. یعنی تمامی تاجران و بازرگانانی که در این حوزه فعالیت می کنند باید کاملا با شرایط و قوانین کار آشنا باشند. اینگونه مسئولین بخش گمرکی نیز می توانند وظایف خود را به درستی انجام دهند. در نهایت این قانونمندی و طی شدن پروسه کار به صورت معقول باعث می شود تا صادرات کالا جریانی بسیار روان داشته باشد و طرفین معامله از تجارت صورت گرفته رضایت کامل را داشته باشند. اما مراحل صادرات کالا را در ادامه شرح خواهیم داد.
مرحله اول: تعیین استراتژی
داشتن استراتژی برای هر کاری می تواند شانس موفقیت آن کار را بیشتر کند. در مورد صادرات کالا نیز این موضوع کاملا صدق می کند. با داشتن یک استراتژی درست، مسیر برای افرادی که می خواهند به عنوان تاجر کالایی را به کشوری صادر کنند، کاملا روشن می شود. در مراحل صادرات کالا، اولین مرحله، تدوین استراتژی و ارزیابی تمامی جوانب کار است. در این مرحله افرادی که قصد دارند محصول یا محصولاتی را به دیگر کشورها صادر کنند باید اقدامات زیر را انجام دهند:
- آماده کردن لیستی از کشورهایی که می توانند خریدار و متقاضی محصولات شما باشند.
- تحقیق جامع و کامل درباره کشورهای وارد کننده کالا
- آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم و زبان کشورهای دریافت کننده محصول
- بررسی دقیق نیازهای کشورهای مصرف کننده
- بررسی قیمت هر کالا در بازار جهانی
- بررسی میزان تقاضا برای کالای مربوطه در بازار جهانی
- در نظر گرفتن قوانین و ضوابط مخصوص به کالای صادراتی
- بررسی و ارزیابی دقیق وضعیت شرکت خود و…
در خصوص ارزیابی شرکت، باید به این موضوع توجه داشته باشید که شما به عنوان تامین کننده و صادرکننده کالا، لازم است از وضعیت شرکت و محصولاتتان کاملا مطلع باشید. یک استراتژی درست و دقیق برای صادرات کالاهای موردنظر بچینید، در خصوص قیمت گذاری کالاها کمی فکر و تحقیق کنید، در مورد اینکه چگونه کالای خود را به بازار جهانی معرفی کنید برنامه ریزی داشته باشید، برای بازاریابی فروش از افراد مجرب و کاربلد کمک بگیرید، میزان سرمایه موردنیاز برای تولید، تامین و صادرات کالا را برآورد کنید. داشتن چنین استراتژی کامل و جامعی به شما کمک می کند تا پروسه صادرات کالا را بهتر و سریع تر انجام دهید و با شرکت های مهمی ارتباط برقرار نمایید.
مرحله دوم: شناخت نیاز بازار
گام بعدی در مراحل صادرات کالا، بررسی وضعیت بازار است. اینکه بازار هدف شما چه نیازهایی دارد و شما قرار است چگونه نیازهای آن را برطرف کنید. شاید بتوان گفت یکی از مهم ترین دلایلی که برخی از شرکت های تامین کننده نسبت به دیگر رقبا بهتر عمل می کنند و در واقع جایگاه قدرتمندتری دارند، این است که در این مرحله به خوبی می دانند چه کاری انجام دهند و بازار را چگونه به دست بگیرند.
پس باید بدانید که این مرحله، جزء سخت ترین و مهم ترین مراحل صادرات کالاست. برای درست طی شدن این مرحله، باید زمان و هزینه قابل توجهی را صرف کنید. چرا که لازم است بازارهای مختلف در کشورهای مختلف را زیر نظر گرفته و آن ها را نیازسنجی کنید. وقتی بتوانید دید خوبی از وضعیت بازار هر کشور داشته باشید، متوجه خواهید شد که کدام یک از آن ها به محصول شما بیشتر نیاز دارد، کدام یک متقاضی واقعی محصول شماست و کدام یک حاضر است قیمت بیشتری برای کالای شما بپردازد؟ دریافت پاسخ این سوالات به شما کمک می کند تا کالای تولید شده را به بازاری تزریق کنید که سود بیشتری برایتان به همراه می آورد.
هر چه در زمینه تحقیقات میدانی و ارزیابی وضعیت بازار کشورهای مختلف بهتر عمل کنید، می توانید به موفقیت و سودآوری بیشتری دست پیدا کنید. در زمینه تحقیقات می توانید هم به صورت حضوری اقدام کنید و هم از طریق تماس و ارتباطات آنلاین با شرکای تجاری وارد عمل شوید. آن چه که اهمیت دارد این است که در پروسه شناسایی نیاز بازار، شرکت های بزرگ و مهم را از قلم نیندازید.
مرحله سوم: چه کالایی را صادر کنید؟
شما در این مرحله باید این توانمندی را داشته باشید که از میان محصولات موجود، بهترین، کاربردی ترین و پرتقاضاترین آن را شناسایی کرده و به بازار ارائه کنید. اینگونه شانس فروش شما نیز بیشتر خواهد بود. توجه به همین جزئیات است که باعث می شود برخی از تاجران و بازرگانان نسبت به دیگر رقبا عملکرد بهتری داشته باشند.
در این مورد، بررسی آمارها و تحلیل آن ها می تواند به شما در تصمیم گیری کمک کند. البته اگر شما مرحله شناسایی نیاز بازار را به درستی انجام داده باشید، از پس این مرحله نیز برخواهید آمد. مرحله قبل به نوعی مسیر شما را در این مرحله هموارتر می کند و دید خوبی از نیاز بازار به شما می دهد.
بر طبق نتایج بدست آمده از مرحله قبل می توانید تصمیم بگیرید که صادرات چه نوع کالایی می تواند سودآوری بیشتری برای شما به دنبال داشته باشد. برای اینکه بتوانید در این مورد به درک بهتری برسید، در ادامه به چند نوع محصول پرطرفدار و محبوب اشاره می کنیم که در اکثر نقاط دنیا تقاضا برای خرید آن ها وجود دارد:
- پسته
- زعفران
- زرشک
- زیره
- برنج
- چای
- فرش
- محصولات لبنی
- محصولات معدنی
- زیورآلات و سنگ های تزئینی
- نفت و گاز و…
البته از آن جایی که تمامی شرکت های صادراتی به خوبی از اهمیت این محصولات در فرایند صادرات جهانی آگاه هستند شما به عنوان یک مجموعه صادراتی باید محصولاتی خاص و منحصر به فرد را روانه بازار کنید تا بتوانید بازار هدف را بدست بگیرید.
مرحله چهارم: اجرای فرایند صادرات کالا
آخرین مرحله از مراحل صادرات کالا، انجام آن است. یعنی شما به صورت عملی وارد پروسه صادرات می شوید. اما از آن جایی که هر کشور برای صادرات کالا، قوانین و ضوابط مشخصی در نظر گرفته، باید از قبل اطلاعات کاملی در خصوص چگونگی صادرات و انجام آن کسب کرده باشید. پروسه صادرات خود به چند مرحله مختلف تقسیم می شود که در ادامه به صورت تک به تک با آن ها آشنا می شویم.
دریافت کارت بازرگانی
برای آن دسته از شرکت هایی که به عنوان تازه وارد، به مجموعه شرکت های صادراتی پیوسته اند اولین مرحله صادرات می تواند کمی متفاوت باشد. این شرکت ها برای کسب تجربه بیشتر و کاهش احتمال خطا می توانند از دیگر شرکت های صادراتی کمک بگیرند و در واقع صادرات را برای تست و آزمایش خود در ابعاد و مقیاس کوچک تر انجام دهند.
شرکت هایی که در این حوزه ارائه خدمت می کنند به تمام پروسه اداری و قانونی صادرات مسلط هستند و انجام تمام مراحل را برعهده می گیرند. اینگونه دیگر افراد نیازی به انجام کار خاصی ندارند جز اینکه در جریان مراحل کار قرار داشته باشند.
اما در تجربه های بعدی صادرات کالا هر شرکت صادرکننده در مرحله نخست باید اقدام به دریافت کارت بازرگانی کند. کارت بازرگانی مدرک مهمی است که بدون آن عملا صادرات یا واردات امکان پذیر نخواهد بود. این کارت در واقع مجوز فعالیت شما در سطح بین المللی است. شما می توانید از سازمان های مربوطه اقدام به دریافت کارت بازرگانی کنید.
بازاریابی صادراتی
در تجارت، مهارت بازاریابی یک اصل و ضرورت مهم است که بدون آن نمی توان هیچ کاری را پیش برد. بازاریابی صادراتی یعنی اینکه کارشناسان فروش هر شرکت بتوانند برای فروش محصولات، بهترین شرکت های خریدار را از کشورهای مختلف پیدا کرده و به موثرترین شکل ممکن آن ها را برای خرید محصول مجاب کنند.
امکانات و ابزارهای مختلفی برای بازاریابی صادراتی وجود دارند و می توان این کار را به روش های مختلفی انجام داد. به عنوان مثال، فعالیت های بین المللی شما باید بیشتر شود و در همایش ها، سمینارها و نمایشگاه های بزرگ جهانی باید حضور داشته باشید تا بتوانید از این طریق شرکای تجاری خود را پیدا کرده و با آن ها ارتباط برقرار کنید. همچنین به این نکته توجه داشته باشید که پلن و برنامه بازاریابی شما و تکنیک هایی که برای جذب مشتری قرار است استفاده کنید، باید از قبل مشخص شده و به شکل ماهرانه ای به کار گرفته شوند.
تهیه پروفرما (پیش فاکتور)
یکی از اقداماتی که شرکت های فروشنده در تجارت بین المللی باید انجام دهند، این است که قبل از فروش محصول، مدرکی به عنوان پروفرما آماده کرده و آن را در اختیار شرکت خریدار قرار دهند. بنابراین پس از پیدا کردن مشتریان هدف، لازم است پروفرما یا همان پیش فاکتور را آماده کنید. در این پروفرما اطلاعاتی نظیر نوع کالا، تعداد کالا، ارزش کالا، قیمت کالا و… ارائه می شوند که قطعا برای ترخیص کالا از گمرک نیاز خواهد بود.
تنظیم قرارداد صادراتی
مسلما در انجام یک تجارت بین المللی، قراردادی هم باید به ثبت برسد. پس از اینکه شرکت خریدار، پروفرما را از شما دریافت کرد، می توانید قراردادی را بین خود به ثبت برسانید. طرفین معامله پس از صدور قرارداد و مطالعه قوانین و شرایط درج شده در آن، برای تایید آن را امضا می کنند. اینگونه همه چیز جنبه کاملا قانونی به خود می گیرد. البته تنظیم قرارداد صادراتی به همین سادگی نیست و اصول خاص خود را دارد. در این مورد نیز افرادی هستند که مهارت و دانش کافی دارند و می توانند در تنظیم یک قرارداد کاملا اصولی به شما کمک کنند.
انجام امور گمرکی
یکی از مهم ترین مراحل صادرات کالا، انجام امور گمرکی است که خود شامل قوانین زیادی است. فعالیت هایی از قبل مشخص شده اند که شرکت صادرکننده کالا باید در این مرحله آن ها را به طور دقیق انجام دهد. از جمله مهم ترین اقدامات و فعالیت هایی که باید در این مرحله انجام شوند عبارتند از:
- مشخص کردن ارزش گمرکی بار که به دنبال آن عوارض و تعرفه گمرکی نیز مشخص می شود.
- صدور قرارداد حمل بار
- صدور بیمه نامه برای بار
- صدور و ارائه گواهی بازرسی بار
- صدور گواهی مبدا
- صدور فاکتور
- ارسال بار از گمرک کشور مبدا به کشور مقصد
انتقال وجه به حساب شرکت صادرکننده
تمامی مراحل صادرات کالا که تا اینجا طی کردیم، برای این است که به این مرحله برسیم. یعنی مرحله ای که وجه معامله شده به حساب شرکت صادرکننده واریز می شود. از آن جایی که طرفین معامله در صادرات کالا هر یک در کشورهای مجزا قرار دارند، باید برای انتقال وجه به روش های خاصی اقدام کرد. رایج ترین این روش ها عبارتند از:
- اقدام از طریق سیستم های بانکی و اعتبارات اسنادی
- اقدام از طریق شبکه های صرافی مجاز
قوانین صادرات کالا
صادرات کالا هم قوانین خاص خود را دارد. هر کشوری برای اینکه کالایی را از کشور دیگر دریافت کند، قوانین و ضوابطی را مشخص می کند تا شرکت های فروشنده و خریدار نتوانند از این قوانین تعدی کنند. اینگونه می توان به قوانین تجارت با یکدیگر احترام گذاشت و نتایج بهتری نیز کسب کرد. برای صادرات کالا سه دسته بندی در نظر گرفته شده که کالا در یکی از این سه دسته بندی قرار می گیرد. هر دو شرکت فروشنده و خریدار باید با این سه دسته محصول آشنا باشند تا بدانند صادرات و واردات کدام یک از آن ها مانع قانونی ندارد.
- کالای مجاز و قانونی: به مجموعه کالاهایی که برای صادرات یا واردات آن ها احتیاجی به هیچ مجوزی نیست، کالای مجاز گفته می شود.
- کالای مشروط: بسته به نوع کالا باید از سازمان ها یا نهادهای مربوطه که از قبل معرفی شده اند، مجوز لازم را دریافت کرد تا بتوان صادرات یا واردات آن کالای خاص را انجام داد.
- کالای ممنوع: به کالایی که به طور کل صادرات و واردات آن غیر قانونی و ممنوع اعلام شده گفته می شود.
در خصوص صادرات کالاهای مجاز باید به این موضوع اشاره کنیم که منظور ما از نداشتن مجوز، این نیست که هیچ قانونی برای صادرات کالا در نظر گرفته نشده است. در هر صورت برای صادرات کالا از کشوری به کشور دیگر قوانینی وجود دارند که شرکت های صادرکننده باید از این قوانین آگاه بوده و خود را ملزم به رعایت آن ها کنند.
لیست کالاهای ممنوعه صادراتی
همانطور که پیش از این اشاره کردیم، هر کشوری برای صادرات و واردات و به طور کل تجارت با دیگر کشورها، یک سری قواعد و قوانین مشخص می کند که تاجران و بازرگانان موظف به رعایت این قوانین هستند. در بحث صادرات، کالاهایی وجود دارند که به عنوان کالای ممنوعه شناخته می شوند. کالاهایی که تحت هیچ شرایطی مجوزی برای فروش و معامله آن ها صادر نمی شود و در صورتی که شرکتی چنین اقدامی را انجام دهد متخلف شناخته خواهد شد. لیست کالاهای ممنوعه صادراتی در کشور به شرح زیر است:
- کالاها و اقلامی که براساس قانون کشور یا شرع مقدس اسلام ممنوع الصدور شناخته شده اند.
- آثار، عتیقه جات و در کل میراث فرهنگی که از نظر سازمان صنایع دستی، میراث فرهنگی و سازمان گردشگری یک نوع سرمایه اقتصادی و فرهنگی برای کشور به شمار می روند و صادرات آن ها ممنوع اعلام شده است.
- صادرات انواع دام و گونه جانوری که به نوعی برای حفاظت از محیط زیست کشور اهمیت دارند.
- صادرات انواع گونه نباتی که در حفظ ذخایر ژنتیکی کشور نقش دارند.
از جمله اقلامی که ممنوعیت صادرات شامل حال آن ها می شود عبارتند از: پودر ماهی و غذای آبزیان، انواع گوشت منجمد و غیر منجمد وارداتی یا تولید داخل، اقلام حیاتی بازار همچون پیاز و سیب زمینی، سبوس، کاه، گندم، جو، یونجه، کره، دانه های روغنی، شیر خشک، لاستیک، شکر، محصولات پرایمری، تجهیزات آهنی و…