در زمینه حمل و نقل دریایی، تأخیر در بارگیری و تخلیه کشتی‌ها می‌تواند عواقبی جدی برای صاحبان کشتی‌ها و همچنین بنادر و ترمینال‌ها به همراه داشته باشد. به منظور ایجاد تحرک و تشویق به دقت و سرعت در عملیات بارگیری و تخلیه، مفهوم دموراژ ایجاد شده است. در این مقاله، به بررسی مفهوم دموراژ و تفاوت آن با دیسپچ، که مفهوم مشابهی دارد، می‌پردازیم.
Demurrage و Despatch اصطلاحاتی هستند که در حمل‌ونقل استفاده می‌شوند و به جریمه یا غرامت اشاره می‌کنند. اگر بارگیری یا تخلیه کشتی در بندر در مقایسه با شرایطی که در محاسبات قبل از سفر تعیین کرده‌اید، زمان بیشتر یا کمتری داشته باشد، یکی از این موارد اعمال می‌شود. در ادامه به توضیحات بیشتر در رابطه با این موارد می‌پردازیم.
دموراژ چیست؟
دموراژ یا گرفتاری کشتی، هزینه‌ای است که اجاره کننده یا گیرنده کشتی باید به مالک کشتی پرداخت کند. بنابراین اگر در عملیات بارگیری و تخلیه تأخیری رخ دهد و این تاخیر به عهده کشتی نباشد اجاره کننده باید مبلغی را به عنوان جریمه به مالک کشتی بپردازد. در حقیقت، دموراژ یک پرداخت اضافه به عنوان جریمه زمان اضافه ای است که در قرارداد اجاره کشتی تعیین شده است.
عموماً دموراژ به صورت نرخ روزانه تعریف می‌شود، اما در صورت لزوم، برای دوره‌های کوتاه‌تر نیز به نسبت مواردی خاص، تعیین می‌شود. این نرخ‌ها در مذاکرات چارتر پارتی (قرارداد اجاره کشتی) توافق می‌شوند و معمولاً براساس مقداری مشخص برای هر روز سفر مورد نظر تعیین می‌شوند. اگر تاخیر در بارگیری و تخلیه به علت نقصی در کشتی باشد، آن زمان تأخیر در محاسبهٔ زمان استراحت یا دموراژ در نظر گرفته نمی‌شود.
انواع دموراژ
- دموراژ بارگیری (Loading Demurrage): پرداختی بابت تأخیر در بارگیری کالا به مالک کشتی. این اتلاف زمان ممکن است به دلیل تأخیر در تهیه مدارک، نامطلوب بودن شرایط بارگیری یا دیگر عوامل مرتبط با فرآیند بارگیری رخ دهد.
- دموراژ تخلیه (Discharging Demurrage): پرداختی بابت تأخیر در تخلیه کالا از کشتی. این موضوع ممکن است به دلیل عدم آماده بودن بندر مقصد برای دریافت کالا، نقص تسهیلات تخلیه یا سایر عوامل مرتبط با فرآیند تخلیه رخ دهد.
- دموراژ ترمینال (Terminal Demurrage): پرداختی بابت تأخیر در ترمینال یا بندر. این نوع Demurrage در مواردی رخ می‌دهد که بندر یا ترمینال عاملیت کافی برای سرعت بخشیدن به عملیات بارگیری یا تخلیه بار را ندارد.
هزینه دموراژ و دلایل افزایش هزینه
هزینه دموراژ بر اساس مقدار تأخیر در عملیات بارگیری یا تخلیه کالا و نرخ تعیین شده در قراردادهای حمل و نقل بار محاسبه می‌شود. افزایش هزینه Demurrage می‌تواند به عوامل زیر بستگی داشته باشد:
- تأخیر در عملیات بارگیری/تخلیه: اگر عملیات بارگیری یا تخلیه کالا به هر دلیلی تأخیر داشته باشد، هزینه Demurrage افزایش می‌یابد.
- عدم رعایت زمان مجاز: در قراردادهای حمل و نقل بار، زمان مجازی برای بارگیری و تخلیه کالا تعیین می‌شود. اگر این زمان مجاز رعایت نشود و عملیات به تأخیر افتد، هزینه دموراژ افزایش می‌یابد.
- عوامل خارجی: عواملی مانند شرایط جوی نامساعد، مشکلات در بنادر یا ترمینال‌ها، مسائل حمل و نقل عمومی و مسائل قانونی می‌توانند باعث افزایش هزینه دموراژ شوند.
- نرخ تعیین شده در قرارداد: نرخ دموراژ در قراردادهای حمل و نقل بار توافق شده است اما افزایش این نرخ می‌تواند به عواملی چون افزایش هزینه‌های عمومی و تقاضا بیشتر برای حمل و نقل بار بستگی داشته باشد.
چطور هزینه دموراژ کمتری بپردازیم؟
- برنامه ریزی دقیق: برای عملیات بارگیری و تخلیه برنامه‌ریزی دقیق انجام دهید. این کار شامل زمانبندی مناسب، تهیه مدارک مورد نیاز، مطالعه شرایط بارگیری و تخلیه و هماهنگی با تیم‌های مرتبط می‌شود.
- همکاری با اشخاص دارای تخصص: با کسانی که تجربه و تخصص لازم را در زمینه بارگیری و تخلیه دارند، همکاری کنید. این کار می‌تواند شامل استفاده از نیروی انسانی متخصص، تجهیزات مناسب و رعایت راهنمایی‌ها و استانداردهای صنعتی باشد.
- آمادگی مقصد: اطمینان حاصل کنید که مقصد برای دریافت کالا آماده است. این مورد شامل تهیه دقیق مستندات و مجوزهای لازم، تهیه تسهیلات و تجهیزات لازم در مقصد و هماهنگی با طرف دیگر برای تحویل کالا می‌شود.
- بهبود فرآیندها: بررسی و بهبود فرآیندهای بارگیری و تخلیه کالا را در نظر بگیرید. این کار شامل بهبود مدیریت انبار، بهینه سازی استفاده از تجهیزات، موازنه بار و استفاده از روش‌های مدرن و اتوماسیون است.
- مذاکره در قرارداد: هنگام بستن قرارداد حمل و نقل بار، شرایطی را که به کاهش هزینه دموراژ کمک می‌کند، در نظر بگیرید. مثلاً تعیین زمان مجاز بارگیری و تخلیه مناسب، تعیین نرخ Demurrage عادلانه و اعمال تعهدات مناسب برای تسریع در عملیات بارگیری و تخلیه.
- پیشگیری از عوامل خارجی: از عواملی مانند شرایط جوی نامساعد، مشکلات ترمینال و بنادر یا مسائل قانونی مطلع شوید و در صورت امکان برنامه‌ریزی و تدابیر لازم را برای مقابله با آنها انجام دهید.
- مذاکره با صاحب کشتی: در صورت لزوم، با صاحب کشتی در مورد تمدید زمان یا کاهش هزینه دموراژ مذاکره کنید.
قاعده FOB و CFR در Demurrage
قاعده FOB و قاعده CFR دو قاعده متداول در قراردادهای حمل و نقل بین‌المللی بار هستند و تأثیر مستقیمی بر هزینه دموراژ دارند.
- قاعده FOB (Free On Board): در قاعده FOB، مسئولیت بارگیری کالا و هزینه‌های مربوط به آن به فروشنده تعلق دارد تا زمانی که کالا به ناوگان حمل و نقل منتقل شود و بر روی ناوگان بارگیری شود. پس از بارگیری، مسئولیت و هزینه‌های حمل و نقل به خریدار منتقل می‌شود. در این قاعده، اگر خریدار به هر دلیلی تأخیر در بارگیری ایجاد کند، هزینه Demurrage بر عهده خریدار قرار می‌گیرد.
- قاعده CFR (Cost and Freight): در قاعده CFR، فروشنده مسئولیت هزینه حمل و نقل کالا تا مقصد نهایی را بر عهده دارد. این مورد شامل هزینه‌های حمل و نقل تا مقصد، هزینه بارگیری و تخلیه، و هزینه انتقال کالا از ناوگان حمل و نقل به مقصد نهایی است. در این قاعده، اگر به هر دلیلی تأخیر در تخلیه کالا در مقصد ایجاد شود، هزینه دموراژ بر عهده فروشنده قرار می‌گیرد.
در هر دو قاعده FOB و CFR، هزینه Demurrage بر اساس زمان تأخیر در عملیات بارگیری یا تخلیه کالا محاسبه می‌شود. بنابراین، هر دو طرف در قرارداد باید به موقع و با دقت عملیات بارگیری و تخلیه را انجام دهند تا هزینه دموراژ کمتری پرداخت شود.
پیشبینی زمان رسیدن کشتی در دموراژ
محاسبه زمان رسیدن کشتی در دموراژ به مجموعه‌ای از عوامل بستگی دارد. در ادامه، روش‌های مختلف برای محاسبه زمان رسیدن کشتی را بررسی می‌کنیم:
- برنامه‌ریزی شروع و پایان سفر: زمان شروع و پایان سفر کشتی به طور کلی توسط صاحب کشتی تعیین می‌شود. این مورد شامل تصمیم گیری در مورد تاریخ ترک بندر مبدأ، سرعت میانگین کشتی در طول مسیر، ترمینال‌های میانی (اگر موجود است) و تاریخ پیش بینی شده ورود به بندر مقصد است.
- استفاده از خدمات پیشبینی شرکت‌های هواشناسی: شرکت‌های هواشناسی و خدمات پیشبینی هوا می‌توانند اطلاعات مربوط به هوا، دریا و شرایط آب و هوایی را فراهم کنند. با استفاده از این اطلاعات، می‌توانید زمان رسیدن تقریبی را محاسبه کنید.
- استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت ناوگان: نرم‌افزارهای مدیریت ناوگان معمولاً قابلیت پیش بینی زمان رسیدن کشتی را دارند. این نرم‌افزارها با توجه به اطلاعاتی مانند سرعت کشتی، فاصله تا مقصد، شرایط دریا و زمان‌های بارگیری و تخلیه، زمان رسیدن تقریبی را محاسبه می‌کنند.
- مشاوره با صاحب کشتی: صاحب کشتی می‌تواند اطلاعات دقیق‌تری در مورد زمان رسیدن کشتی را فراهم کنند. آنها با توجه به تجربیات خود و اطلاعات در دسترس می‌توانند تخمینی دقیق‌تر از زمان رسیدن کشتی را ارائه دهند.
مهم است بدانید که زمان رسیدن کشتی ممکن است تحت تأثیر عوامل غیرقابل پیشبینی مانند شرایط جوی، ترافیک دریایی، مشکلات فنی و غیره قرار بگیرد. بنابراین، تخمین‌ها همیشه ممکن است تغییر کنند و بهتر است با این موضوع در نظر گرفتن تأخیرات احتمالی برنامه ریزی کنید.
زمان‌هایی که به آنها دموراژ تعلق نمی‌گیرد
- زمان احتمالی تأخیر: در برخی مواقع، صاحب کشتی با توجه به شرایط دریا و مسیر سفر، زمان احتمالی تأخیر را در نظر می‌گیرد و اجازه می‌دهد که کشتی با تأخیر کمی به مقصد برسد. در این صورت، تا زمان اتمام این زمان احتمالی تأخیر، هزینه دموراژ محاسبه نمی‌شود.
- زمان مجاز بارگیری و تخلیه: هر بندر یا ترمینال معمولاً زمان مجازی برای بارگیری و تخلیه کشتی‌ها تعیین می‌کند. اگر کشتی در این زمان مجاز بارگیری و تخلیه را انجام دهد، هزینه دموراژ محاسبه نمی‌شود. اما، اگر کشتی قبل از زمان مجاز وارد بندر شود یا پس از زمان مجاز، بندر را ترک کند، هزینه دموراژ اعمال می‌شود.
- تأخیرات بیرونی غیرقابل کنترل: در صورتی که تأخیر بارگیری یا تخلیه به عوامل خارجی غیرقابل کنترل مانند شرایط جوی سخت، اضطراب سیاسی، مشکلات فنی ناگهانی یا اتفاقات غیرمترقبه دیگر بستگی داشته باشد، هزینه دموراژ معمولاً اعمال نمی‌شود.
هر بندر و ترمینال ممکن است قوانین و سیاست‌های خاص خود را در خصوص دموراژ داشته باشد. بنابراین، برای دریافت اطلاعات دقیق‌تر در مورد زمان‌ها و قوانین مربوط به دموراژ، بهتر است با مقامات مربوطه در بندرها و ترمینال‌های مورد نظر تماس بگیرید.
دیسپچ چییست؟
دیسپچ (Dispatch) یک مفهوم مهم در صنعت حمل و نقل دریایی است که به تشویق سرعت و دقت در عملیات بارگیری و تخلیه کشتی‌ها اشاره دارد. در واقع، دیسپچ به عنوان یک تحریک مالی برای انجام سریع‌تر فعالیت‌ها به کار می‌رود.
وقتی یک کشتی به بندر یا ترمینالی می‌رسد، زمان مجازی برای بارگیری و تخلیه آن تعیین می‌شود. اگر کشتی توانایی انجام این عملیات را در زمان مجاز داشته باشد، بدون هیچ تأخیری، دیسپچ می‌شود. با این کار، صاحب کشتی به عنوان پاداش، تخفیفی در هزینه‌های حمل و نقل خود دریافت می‌کند.
در صورتی که کشتی قبل از زمان مجاز به بندر وارد شود یا پس از زمان مجاز بندر را ترک کند، هزینه دیسپچ اعمال می‌شود. این هزینه معمولاً بر اساس توافقات قراردادی بین صاحب کشتی و نهادهای بندری تعیین می‌شود و ممکن است به ازای هر ساعت یا هر روز محاسبه شود.
مزیت اصلی دیسپچ این است که به صورت مستقیم تأثیر مالی زیادی بر روی صاحب کشتی دارد و باعث می‌شود تا صاحبان کشتی‌ها تلاش کنند عملیات بارگیری و تخلیه را در زمان مجاز انجام دهند. این امر بهبود عملکرد و بهره وری در بنادر و ترمینال‌ها را به همراه دارد و نیز موجب کاهش هزینه‌های حمل و نقل و زمان تحویل بار می‌شود.
تفاوت بین دموراژ و دیسپچ
به طور خلاصه، دموراژ پرداختی بابت تأخیر در عملیات بارگیری و یا تخلیه است، در حالی که دیسپچ پاداشی است که بابت اتمام زودهنگام عملیات بارگیری داده می‌شود. هر دوی اینها برای تشویق به کارآمدی و کاهش تأخیر در فرآیند بارگیری و تخلیه استفاده می‌شوند، زیرا زمان عاملی حیاتی در حمل و نقل است.
