در هر کشوری برای واردات و صادرات کالا، لیستی از موارد مجاز و غیر مجاز تعیین می شود. در ایران وزارت صنعت، معدن و تجارت مسئول ابلاغ لیست کالاهای ممنوعه وارداتی و صادراتی است. بنابراین افراد فعال در حوزه بازرگانی، با توجه به این لیست، به تجارت می پردازند. در صورتی که کالایی که قصد صادرات آن را دارید در لیست کالاهای ممنوعه صادراتی باشد، در گمرک فعالیت شما متوقف می شود. پس بهتر است قبل از تصمیم به صادرات کالا، ابتدا لیست کالاهای ممنوعه صادراتی را بررسی کنید تا متحمل ضرر مالی نشوید. در این مطلب لیستی از مهم‌ترین کالاهای ممنوعه صادراتی در سال 1404 ارائه می دهیم، پس در ادامه با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
- چرا صادرات برخی کالاها ممنوع است؟
- چرا بررسی لیست کالاهای ممنوعه صادراتی قبل از شروع پروسه صادرات ضروریی است؟
- دسته بندی کالا های صادراتی بر اساس امکان صادرات
- ممنوعیت دائم و موقت صادرات کالا از ایران
- لیست کالاهای ممنوعه صادراتی ایران
- مجوز های لازم برای صادرات کالاهای ممنوعه و مشروط
- راهکارهای عملی برای صادرات کالاهای ممنوعه
- جمع بندی
چرا صادرات برخی کالاها ممنوع است؟
صادرات به معنای ارسال کالاهای تولیدی داخل کشور به خارج از کشور برای فروش و عرضه است. اشخاص حقیقی و حقوقی می توانند از طریق عقد قرارداد مشارکت در صادرات کالا، یا با صادرات مستقیم، کسب و کار خود را گسترش داده سود بیشتری کسب کنند. صادرات باعث می شود که رکود بازار داخلی جبران شود، اشتغال زایی افزایش یافته و در نهایت رونق اقتصادی شکل بگیرد. به طور کلی صادرات یک راه مثبت برای توسعه اقتصادی هر کشوری است. اما چرا از صادرات برخی کالاها جلوگیری می شود؟ قوانین صادرات در هر کشور، توسط دولت و بر اساس ضوابط و خط مشی دولت تصویب می گردد. با توجه به این قوانین، صادرات برخی کالاها ممنوع می باشد.
اما سوال مهم این است که ممنوعیت واردات و صادرات کالاها به چه منظور انجام می شود؟ از دلایل ممنوعیت صادرات کالا می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تقویت تولیدات داخلی، پیشرفت صنایع، تثبیت قیمت ها و کنترل وضعیت بازار
- جلوگیری از سوء استفاده برخی تامین کنندگان مواد اولیه کالا که از دلار دولتی برای واردات استفاده کرده اند.
- دولت برای سوء استفاده برخی صادرکنندگان برای کسب درآمدهای کلان، از صادرات برخی کالاها جلوگیری می کند.
- جلوگیری از احتکار کالا در داخل کشور
- گاهی اوقات ممنوعیت صادرات به دلیل قوانین کشور مقصد می باشد. هر کشوری بسته به قوانینش می تواند از واردات برخی کالاها جلوگیری کند. در این شرایط گمرک اجازه خروج کالا را نمی دهد. برای مثال می توان به قانون ممنوعیت واردات گوشت در زمان اوج کرونا اشاره کرد. به هم خوردن روابط بین المللی کشورها یکی دیگر از دلایل اعلام ممنوعیت از طرف کشور مقصد است.
چرا بررسی لیست کالاهای ممنوعه صادراتی قبل از شروع پروسه صادرات ضروریی است؟
بررسی دقیق و به‌روز لیست کالاهای ممنوعه صادراتی پیش از هر اقدامی در فرآیند صادرات، یک گام حیاتی است. این بررسی تنها یک توصیه اداری نیست، بلکه اقدامی ضروری برای پیشگیری از عواقب شدید مالی، حقوقی و اعتباری است.
- جریمه‌های سنگین مالی: نقض قوانین و مقررات صادرات کالاهای ممنوعه، می‌تواند منجر به جریمه‌های مالی بسیار سنگین شود. این جریمه‌ها اغلب بر اساس ارزش گمرکی کالا محاسبه شده و می‌توانند تا 10 برابر ارزش کالا و حتی بیشتر نیز برآورد شوند. این رقم می‌تواند به راحتی سود حاصل از یک محموله یا حتی چندین محموله را از بین ببرد و شرکت را با ضرر هنگفت مواجه کند. علاوه بر جریمه نقدی، ممکن است ضبط و توقیف کالا توسط مقامات گمرکی نیز اتفاق بیفتد که به معنای از دست دادن کل سرمایه است. به علاوه ممکن است هزینه‌های دادرسی، وکالت و توقف عملیات نیز به بار مالی شما اضافه شود.
- مسدود شدن یا لغو مجوزهای تجاری: حتی در اولین تخلف، گمرک یا مراجع ذی‌صلاح ممکن است مجوزهای صادراتی فعلی شرکت را به طور موقت مسدود کنند. این مسدودیت می‌تواند عملیات صادراتی شرکت را به طور کامل متوقف کرده، باعث از دست رفتن فرصت‌های تجاری، عدم انجام تعهدات قراردادی و ضررهای عملیاتی گسترده شود. در صورت تکرار تخلفات یا ارتکاب تخلفات بسیار جدی (مانند قاچاق کالاهای استراتژیک یا بسیار خطرناک)، امکان لغو دائم مجوز صادرات برای شرکت یا حتی فرد متخلف وجود دارد. این امر به معنای پایان فعالیت صادراتی آن کسب‌وکار در کشور مبدا است و ورود مجدد به این عرصه را بسیار دشوار یا غیرممکن می‌سازد.
- ورود به لیست سیاه گمرک:هر گونه تخلف صادراتی به صورت رسمی در سوابق شرکت نزد گمرک و سایر نهادهای نظارتی ثبت می‌شودو شرکت‌های متخلف به لیست سیاه گمرک اضافه می‌شوند. قرار گرفتن در این فهرست به معنای برچسب خورده شدن به عنوان یک تاجر یا صادرکننده غیرقابل اعتماد است.
بنابراین صرف چند دقیقه یا چند ساعت برای بررسی دقیق فهرست به‌روز کالاهای ممنوعه و مقررات صادراتی (از طریق پایگاه‌های اطلاع‌رسانی رسمی گمرک، وزارت صنعت، معدن و تجارت، و اتاق بازرگانی) و در صورت نیاز مشورت با کارشناسان امور گمرکی یا وکلای تجاری، سرمایه‌گذاری هوشمندانه‌ای است. این اقدام ساده به شدت ریسک مواجهه با جریمه‌های کمرشکن، توقف یا تعطیلی فعالیت‌های صادراتی، و آسیب‌های جبران‌ناپذیر به اعتبار و حیثیت تجاری را کاهش می‌دهد. به یاد داشته باشید که پیشگیری همواره کم‌هزینه‌تر و کم‌ریسک‌تر از مواجهه با عواقب تخلف است. صادرات موفق، صادراتی قانونمند و مبتنی بر آگاهی کامل از مقررات است.
دسته بندی کالا های صادراتی بر اساس امکان صادرات
به طور کلی کالاهای صادراتی از نظر امکان صادرات به سه دسته تقسیم می شوند:
- کالای مجاز صادراتی: صادرات این کالاها ممنوعیتی ندارد، اما صادرکننده باید قوانین صادراتی از جمله دریافت مجوز لازم برای ارسال کالا را رعایت کند.
- کالای مشروط صادراتی: کالاهای مشروط مجوز صادرات ندارند. تاجر برای صادرات این کالاها باید از سازمان های دولتی مجوز کسب کند. صادرکننده می تواند برای دریافت مجوز اقدام کند، در صورت موافقت نهادهای مربوطه، مجوزهای مورد نیاز به گمرک داده می شوند.
- کالای ممنوع صادراتی: صادرات برخی کالاها از جمله کالای عتیقه برای همیشه ممنوع است. اما صادرات برخی کالاها با نظر دولت و بسته به شرایط تولید در کشور، برای چند سال ممنوع می شود. گمرک اجازه خروج کالاهای ممنوع الصدور را نمی دهد، اما اگر منع قانونی برای ممنوعیت خروج این کالاها رفع شود، امکان صادرات وجود خواهد داشت.
ممنوعیت دائم و موقت صادرات کالا از ایران
ممنوعیت دائم کالاهای صادراتی
دسته‌ای از کالا ها در لیست ممنوعیت دائم صادرات قرار دارند و این لیست در هیچ بازه ای تغییر نخواهد کرد. در این لیست صادرات برخی گونه های گیاهی، جانوری و دامی به منظور حفظ منابع محیط زیستی کشور ممنوع اعلام شده است. این ممنوعیت برای جلوگیری از انقراض این گونه هاست. اشیاء عتیقه و آنتیک از دیگر مواردی هستند که صادرات آن ها مشمول ممنوعیت همیشگی است. این ممنوعیت به دلیل حمایت و حفاظت از میراث باستانی و فرهنگ کشور تعیین شده است.
همچنین وزارت صمت صادرات کالاهایی که تولید، عرضه و تجارت آن ها در ایران قانونی نیست را به طور کلی ممنوع کرده است. در صورت سعی در خارج کردن این اقلام، گمرک شما را متوقف خواهد کرد. کالاهایی مانند ابزار قمار، مواد مخدر، مشروبات الکلی، اسلحه، گوشت خوک و… کالاهایی هستند که تولید و عرضه آن ها در ایران بر اساس قانون و شرع ممنوع است.
ممنوعیت موقت کالاهای صادراتی
در ممنوعیت موقت، برای یک دوره زمانی مشخص و حتی نامشخص و بسته به وضعیت کشور، صادرات برخی کالاها ممنوع می شود. برای مثال، زمانی که چرخه اقتصاد با کمبود مواد اولیه مواجه می شود، دولت صادرات این کالاها را ممنوع اعلام می کند. هدف از این کار جلوگیری از گران شدن کالا در داخل کشور و تنطیم نرخ کالا است. گاهی اوقات دولت برای حمایت از حقوق تولیدکنندگان داخلی، حق صادرات برخی کالاها را فقط برای تولیدکننده به رسمیت می شناسد و هیچ شرکت یا فرد واسطی امکان صادرات این کالاها را ندارد. هدف از این کار، پیشگیری از سوء استفاده واسطه ها و حفظ منافع ملی است.
لیست کالاهای ممنوعه صادراتی ایران
ماده 126 قانون امور گمرکی، ممنوعیت صادرات کالاها در ایران را تعیین می کند. کالاهای ممنوعه صادراتی در ایران به 4 دسته تقسیم می شوند. باید در نظر داشت که این لیست بسته به شرایط تغییر می کند و ممکن است در زمان تصمیم گیری شما به صادرات کالا، اقلامی به لیست اضافه یا از آن کم شده باشند. باید همواره جهت استعلام لیست کالاهای ممنوعه صادراتی اقدام کنید تا از کالاهای ممنوعه روز مطلع باشید و به اشتباه مقدمات صادرات کالاهای ممنوعه را نچینید.
در ماده 126 قانون امور گمرکی کالاهای ممنوعه صادراتی به چهار دسته تقسیم می شوند.
- کالاهای ممنوع الصدور بر اساس شرع مقدس اسلام و یا به موجب قانون
- اشیاء عتیقه یا میراث فرهنگی به تشخیص سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی
- اقلام دامی یا نباتی و گونه های جانوری برای حفظ ذخایر ژنتیک یا حفاظت محیط زیست طبق فهرست اعلامی از سوی سازمان های مربوطه
- سایر کالاهای ممنوع الصدور به موجب قوانین خاص
برخی از کالا هایی که صادرات آن ها در حال حاضر ممنوع است شامل موارد زیر می شود:
1. محصولات کشاورزی، دامی و غذایی
- غلات و حبوبات: گندم، جو، ذرت، سبوس، حبوبات (به‌منظور تأمین امنیت غذایی)
- محصولات باغی: پرتقال، سیب، پیاز (جلوگیری از کمبود داخلی و کنترل قیمت‌ها)
- دامی و لبنی: گوشت قرمز (تازه/منجمد)، پودر ماهی، کره، شکر، خوراک آبزیان و دام (کاه، یونجه، دانه‌های روغنی)
- سایر: کودهای شیمیایی خاص (حفظ توازن تولید کشاورزی)
همچنین وزارت جهاد کشاورزی تأکید کرده صادرات خرما و کره نیز مشمول محدودیت‌های موقت یا دائم است.
2. منابع معدنی و انرژی
- مواد خام معدنی: سنگ‌آهن خام (ترویج صنایع فرآوری داخلی)
- حامل‌های انرژی: نفت خام و میعانات گازی (تأمین نیاز صنایع پایین دستی)
- فلزات: شمش آلومینیوم، تجهیزات آهنی (جلوگیری از خام‌فروشی)
نکته: صادرات فرآورده‌های پتروشیمی (مانند متانول یا اوره) تنها با مجوز امکان‌پذیر است.
3. کالاهای فرهنگی، ارزشمند و طبیعی
- میراث تاریخی: اشیاء عتیقه، کتاب‌های نایاب (قدمت بیش از 100 سال)
- محموله های ارزشمند: سکه‌های طلای ضرب شده توسط بانک مرکزی
- محصولات حیات وحش: پوست خام حیوانات حمایت‌شده (پلنگ، خرس)
شرط خروج: مجوز سازمان میراث فرهنگی یا محیط زیست الزامی است.
4. کالاهای صنعتی و راهبردی
- تجهیزات پیشرفته: ماشین‌آلات صنعتی، محصولات پرایمری، نرم‌افزارهای رمزنگاری
- کالاهای دوکاربرد: تجهیزات نظامی و فناوری‌های حساس (دلایل امنیت ملی)
- کالاهای مصرفی ضروری: لاستیک، کاغذ، دفتر تحصیلی
مجوز های لازم برای صادرات کالاهای ممنوعه و مشروط
- مجوز وزارت صنعت، معدن و تجارت: این مجوز برای صادرات کالاهای نظامی-غیرنظامی مثل دیش‌های ماهواره‌ای ، اسید سولفوریک غلیظ و دستگاه‌های لیزر صنعتی که در صنایع دفاعی کاربرد دارند، لازم است.
- مجوز بانک مرکزی: این مجوز برای صادرات طلا و نقره بیش از 150 گرم یا ارز بیش از 10.000 یورو ضروری است.
- مجوز بهداشت و قرنطینه: این مجوز برای محصولات کشاورزی و دامی ضروری است.
- مجوز سازمان میراث فرهنگی: این مجوز برای اشیاء عتیقه کتاب‌های نادر، نقاشی‌ها یا مجسمه‌های هنری با ارزش فرهنگی ضررت دارد. بر این اساس طبق ماده562 قانون مجازات اسلامی، صادرات هر یک از این اقلام بدون دریافت مجوز از این سازمان ممنوع بوده و در صورت انجام 10 سال حبس دارد.
راهکارهای عملی برای صادرات کالاهای ممنوعه
- تغییر وضعیت، ماهیت و شکل برخی کالا ها ممنوعیت صادرات کالا ها را از بین می‌برد به طور مثال با این که صادرات سنگ آهن خام ممنوع است، اما اگر آن را به ورق فولاد تبدیل کنید می توانید بدون هیچ ممنوعیت آن را صادر کنید.
- اگر محصولاتتان در برخی کشور ها ممنوع است می توانید به دنبال بازاری جدید برای صادرات محصولاتتان باشید که ممنوعیتی در واردات محصول شما به کشورشان ندارند.
- اگر مجورز های لازم برای صادرات محصولاتتان ندارید، می‌توانید از شرکت‌های بازرگانی معتبر دارای مجوز، کالاهای خود را به کشور های دیگر به صورت قانونی صادر کنید. به کمک این شرکت ها محموله شا تا 70% سریع تر از گمرک ترخیص می‌شود، ریسک توقیف محموله به خاطر آگاهی از قوانین، تجربه و آگاهی از روش‌های جایگزین کاهش می‌یابد.
جمع بندی
کالاهای وارداتی و صادراتی باید ابتدا به اداره گمرک رفته و سپس از اداره گمرک به کشور مورد نظر تحویل داده شوند. در گمرک لیست کالاهای ممنوعه بررسی می شود و در صورتی که کالای شما در لیست کالاهای ممنوعه صادراتی باشد، از ترخیص آن جلوگیری می شود. در هر بازه زمانی، صادرات کالاهای خاص با ممنوعیت مواجه خواهد شد. این ممنوعیت ها را دولت با اهدافی مانند حمایت از مصرف کننده داخلی، حفاظت از فرهنگ و محیط زیست کشور، جلوگیری از رانت خواری و پیشگیری از کمبود کالا و افزایش قیمت محصولات وضع می کند. شرکت های فعال در زمینه صادرات و سایر اشخاصی که از طریق عقد نمونه قرارداد مشارکت در صادرات کالا اقدام به صادرات کالا می نمایند، باید توجه لازم را به لیست کالاهای ممنوعه داشته باشند تا هنگام ارسال کالاها به خارج از کشور، در گمرک با مشکل مواجه نشوند.